Στην Κρήτη του 1942 ένας Γερμανός αξιωματικός μαθαίνει καταδύσεις χωρίς σκάφανδρο από έναν Έλληνα ψαρά και μαζί ανακαλύπτουν κάτι πολύτιμο στον βυθό της θάλασσας. Σαράντα χρόνια αργότερα, τη δεκαετία του 1980, δυο αρχαιολόγοι ακολουθούν τα ίχνη μιας σημαντικής ανακάλυψης, η οποία όμως θα φέρει τα πάνω κάτω και στις προσωπικές τους ζωές. Τι βρέθηκε στη θάλασσα και πού είναι τώρα κρυμμένο; Πώς συνδέονται οι σφαγές στα χωριά του Βιάνου με το ψυχιατρείο της Λέρου; Τι σχέση έχει η Αρετούσα με τα μινωικά ειδώλια και πώς μπορεί να επηρεάσει το ποίημα του Ερωτόκριτου μια γνωριμία; Αυτά και πολλά άλλα ερωτήματα απαντώνται σ’ ένα ενδιαφέρον, συναρπαστικό μυθιστόρημα γεμάτο αποκαλύψεις και πλούσια πλοκή.
Η Βασιλική Μακρή έγραψε μια ιστορία που με ξάφνιασε από την αρχή με τον τρόπο γραφής, τον χειρισμό και τον πυκνό καμβά πάνω στον οποίο ξεδίπλωσε τις ζωές των χαρακτήρων της. Ο Γερμανός αξιωματικός Γκούσταβ Ράινχαρντ επιστρέφει στο νησί της Κρήτης για να βρει το κρυμμένο άγαλμα που ξέθαψε στα ανοιχτά της Ντίας και να το παραδώσει στο ελληνικό κράτος, γεμάτος τύψεις για όσα έκανε τις ημέρες της γερμανικής κατοχής. Μόνο που η άνοια δεν τον αφήνει να θυμηθεί και αναθέτει στον διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου Ματθαίο Ηλιοπετρίτη και στην αρχαιολόγο Ναυσικά Αργυρίου να διαβάσουν το ημερολόγιό του, όπου κάπου ανάμεσα στις λέξεις κρύβει το μέρος όπου έθαψε το άγαλμα καθώς και μια πινακίδα με γραμμική γραφή Β. Η εμφάνιση της Ναυσικάς θα του ξυπνήσει άσχημες μνήμες και θα τον οδηγήσει σ’ ένα ταξίδι ενδοσκόπησης και αναπολήσεων, αυξάνοντας τη λαχτάρα του για συγχώρεση. Στον δρόμο τους εμφανίζεται ξανά και ο ψαράς ενώ ταυτόχρονα η Ναυσικά αρχίζει να βρίσκει σε αυτήν την ιστορία σκόρπια κομμάτια που τη φέρνουν αντιμέτωπη με τα παιδικά της βιώματα και αναστατώνουν την οικογένειά της που είχε καταφύγει στη Λέρο μετά την Κατοχή και κρύβει βαθιά μέσα της ένα περιστατικό στο ψυχιατρείο του νησιού. Η ιστορία ξεδιπλώνεται με πρωθύστερα, με παραστατικούς διαλόγους και με επιλεγμένες αποκαλύψεις που φέρνουν στο φως μόνο όσα κομμάτια θέλει εκείνη τη στιγμή η συγγραφέας, οπότε η αγωνία αυξάνεται και η ανάγνωση προχωράει με πυρετώδεις ρυθμούς. Η καθαυτή ιστορία δεν είναι απλή ούτε μονοδιάστατη αλλά έχει θύτες και θύματα, δυσκολίες και μυστικά οπότε τα πάντα είναι ρευστά μέχρι κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή.
Οι χαρακτήρες έχουν ρεαλισμό και είναι ολοκληρωμένοι, οι σκέψεις τους, οι αντιδράσεις τους, οι πράξεις τους έχουν άμεση σχέση με το παρελθόν τους και υπάρχει συνέχεια και συνέπεια. Ο Γλεντούσης είναι γιος σφουγγαρά που υπέκυψε τελικά στη νόσο των δυτών, άλλωστε αυτόν τον πατέρα δεν τον χόρτασε, πιο πολύ μια αντίστροφη μέτρηση ήταν ως την εκάστοτε επιστροφή του αφού το μεροκάματο τον έβγαζε συνέχεια για μπάρκο. Ο ψαράς λατρεύει την απόκοσμη ησυχία του βυθού, είναι προσεκτικός όταν βουτάει κι η ζωή του δυσκόλεψε κι άλλο όταν ξέσπασε ο πόλεμος, οπότε άρχισε να κάνει τον ψαρά για λογαριασμό των κατακτητών ώστε να επιβιώσει. Ο Γερμανός αξιωματικός Γκούσταβ Ράινχαρντ που τον πλήρωνε για τα μαθήματα κατάδυσης έχει ένα σωματικό ελάττωμα που τον έκανε συχνά θύμα εκφοβισμού στα σχολικά του χρόνια. Είναι πιστός στο καθήκον του, σκοτώνει και εκτελεί, κατά βάθος όμως έχει κάποιες στιγμές ανθρωπιάς που δε βρίσκουν χώρο και χρόνο να βγουν στο φως παρά μόνο μετά τον πόλεμο, όπου ήδη η ψυχολογία του είναι βεβαρημένη απ’ όσα έκανε. Η γνωριμία του με μια ντόπια κοπέλα στην κατακτημένη Κρήτη θα δυσχεράνει πολύ τα πράγματα και θα τον οδηγήσει σε ακρότητες και απονενοημένες πράξεις που θα βρουν τις συνέπειές τους σαράντα χρόνια μετά με απροσδόκητο τρόπο.
Η αρχαιολόγος Ναυσικά Αργυρίου προσελήφθη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, τον τόπο καταγωγής της μητέρας της με την οποία ζούνε τώρα στη Λέρο αλλά δεν παύει να σκέφτεται το Βερολίνο όπου σπούδασε, την καθημερινότητά του, το Τείχος, την ιστορία του και περπατάει στην πόλη του Ηρακλείου, την οποία γνωρίζουμε κι εμείς μαζί της. Τα τοπόσημα και τα μνημεία έχουν σημαντική ιστορική και αρχαιολογική αξία και η συγγραφέας καταφέρνει να τα κάνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των χαρακτήρων της, παρέχοντάς μας γνώσεις και πληροφορίες με τρόπο που δεν κουράζει ούτε βαραίνει την πορεία της ανάγνωσης. Πότε ταξιδεύουμε στη μινωική εποχή μέσα από ντοκουμέντα και κτερίσματα, πότε αποκωδικοποιούμε κι εμείς μαζί με τους ήρωες την πινακίδα με τη γραμμική γραφή Β κι όλα αυτά σε συνδυασμό με τις εξελίξεις που τρέχουν! Η σημαντική πινακίδα που έχει θαφτεί μαζί με το άγαλμα είναι μια επιστημονική πρόκληση που αναγκάζει την κοπέλα να αγνοήσει το ναζιστικό παρελθόν του Γερμανού αξιωματικού και να ξεχάσει για λίγο τις δύσκολες στιγμές που βίωσε η οικογένειά της στην Κατοχή. Στο πλάι της Ναυσικάς είναι ο επίσης αρχαιολόγος Ματθαίος Ηλιοπετρίτης, με ειδίκευση στη γραμμική γραφή Β, μια ενδιαφέρουσα προσωπικότητα που δείχνει διαφορετική στάση και συμπεριφορά ανάλογα με τις συνθήκες. Η επαγγελματική τους σχέση αρχικά θα μπει εμπόδιο στον ρομαντισμό που υποφώσκει ανάμεσά τους, θα έρθει όμως η στιγμή που θα υποχρεωθούν να παραδεχτούν αισθήματα και θα υποστούν τις αντίστοιχες συνέπειες.
Απόλαυσα τη στρωτή γραφή που είναι γεμάτη από ολοζώντανες εικόνες και εναλλαγές αφήγησης, αφού στην καταγραφή των εξελίξεων παρεμβάλλονται αποσπάσματα από το ημερολόγιο του Γερμανού αξιωματικού, στίχοι του ποιήματος του Βιτσέντζου Κορνάρου και επιστολές. Μετρημένοι διάλογοι, πλούσιο λεξιλόγιο, δύναμη παραστατικότητας, ιστορικά, λαογραφικά και γεωγραφικά στοιχεία που περνάνε ανάμεσα από τις γραμμές και μου χάριζαν γνώσεις, χωρίς να το καταλάβω και χωρίς να κουράζουν (αξέχαστη θα μου μείνει η αποκωδικοποίηση της γραμμικής γραφής Β σύμβολο προς σύμβολο) ενώ ταυτόχρονα τα σύντομα πρωθύστερα φωτίζουν σημαντικές στιγμές του χτες και δεν είναι περιττά. Με τον τρόπο της η συγγραφέας μου έδειξε πως τα εκθέματα διαχέουν τη μαγεία τους με το πρώτο φως της μέρας και χωρίς τους τουρίστες, οι μορφές στις τοιχογραφίες ανασαλεύουν, οι γαλάζιες κυρίες ψιθυρίζουν μεταξύ τους κι όλα αυτά όσο ο Μίνως Καλοκαιρινός, ο Άρθουρ Έβανς, ο Νικόλαος Πλάτων, σημαντικές προσωπικότητες της αρχαιολογίας και όχι μόνο, είναι σα να αγωνιούν μαζί με τον αναγνώστη για το αν θα καταφέρει η Ναυσικά να βρει το άγαλμα και να το φέρει στο φως.
Τι θυμίζουν στην αρχαιολόγο οι ζωγραφιές του Γερμανού; Πού βρίσκεται το άγαλμα; Πώς θα συνδεθεί η ζωή της με αυτόν τον άγνωστο άντρα; Πώς μπορεί η αναζήτηση ενός αρχαίου αγάλματος να κουμπώσει με τους προραφαηλίτες ζωγράφους αλλά και με την ίδια τη Ναυσικά; Τι έχει συμβεί στη ζωή του Γκούσταβ που έχει ανάγκη από συγχώρεση; Τι σταυρό κουβαλάει για τόσα χρόνια και πώς θα καταφέρει να εξιλεωθεί μετά από τόσο καιρό; Ποια είναι η Αρετούσα στην οποία απευθύνεται και γιατί της εξομολογείται τη ζωή του, προσπαθώντας να την πείσει πως δεν είναι ένα τέρας όπως οι συμπατριώτες του; «Το αίνιγμα του Ερωτόκριτου» είναι μια ανατρεπτική πολυεπίπεδη ιστορία που αγγίζει πολλά θέματα και περιγράφει τις περιπέτειες και τις συγκρούσεις διαμετρικά αντίθετων χαρακτήρων με αφορμή μια σημαντική αρχαιολογική ανακάλυψη.
Πάνος Τουρλής