Ηλιος με δοντια
Ήλιος με δόντια εκείνο το πρωινό της 7ης Φεβρουαρίου 1944 που βομβαρδίσανε το λιμάνι της Χώρας οι Άγγλοι πιστεύοντας λανθασμένα ότι το πλοίο Wiril του Ερυθρού Σταυρού ελλιμενίσθη μεταφέροντας πετρέλαια για τους Γερμανούς. Ήλιος με δόντια και μολυβένια σάλια. Δεκαέξι νεκροί κι εξήντα τραυματίες κι ο αφηγητής του βιβλίου να επιρρίπτει στον εαυτό τους τις ευθύνες αφού εκείνη την ημέρα δεν σηκώθηκε νωρίς όπως έκανε κάθε πρωί ώστε να ενημερώνει έγκαιρα την αντιστασιακή ομάδα στην οποία ήταν μέλος για το αν το βράδυ θα φυγαδεύσουν άγγλους αξιωματικούς. Δεν ξύπηνσε έγκαιρα να μεταφέρει και την πληροφορία του λάθος συναγερμού. Θεωρεί τον εαυτό του υπαίτιο κι όταν αντικρίζει τον αγαπημένο του νεκρό από τον βομβαρδισμό παθαίνει νευρικό κλονισμό.
Ο Κωνσταντής μεγαλώνει στη Χώρα της Χίου ανάμεσα στο Φρούριο και τη Φτωχιά Προκυμαία, με τους μηχανουργούς, τους καφετζήδες και τις πόρνες και την Πλούσια Προκυμαία και τα αρχοντόσπιτα του Τριγώνου. Χάνει τη μητέρα του την ημέρα της κατάληψης της Σμύρνης από τον ελληνικό στρατό και τον υιοθετεί ένας φτωχός μηχανουργός που του μαθαίνει τη δουλειά. Ο Κωσταντής εκτός από την περιοχή του και τα πρώτα του γράμματα έχει να μάθει και τα πρώτα του ερωτικά σκιρτήματα. Η έντονη θηλυπρέπειά του τον κάνει περίγελω και του Φρουρίου και του Τριγώνου αλλά αδιαφορεί για όλους και για όλα. Και γνωρίζει τον έρωτα στα μάτια του Αποστόλη, που είναι και ο πρώτος (και μοναδικός) διακορευτής του από την τρυφερή ηλικία των έντεκα χρόνων. Ο Κωσταντής μεγαλώνει, με αυτοσαρκασμό και πνευματικότητα αφηγείται τη ζωή του, τον κοινωνικό του περίγυρο, τα ιστορικά γεγονότα (Σμύρνη, Βενιζέλος, Γεώργιος κλπ.), τη δουλειά του μηχανουργού, τα δηκτικά σχόλια του κόσμου όταν αρχίζουν οι φήμες για τη σχέση του με τον Αποστόλη. Η αφήγηση είναι σε πρώτο πρόσωπο, άμεση, καίρια, εύστοχη, ρέουσα και όταν τελειώνουν οι μπομπίνες που περιέχουν αυτήν την εξομολόγηση έρχεται η ανατροπή του βιβλίου. Την αφήγηση την αναλαμβάνει άλλος και μετά άλλος, άνθρωποι που γνώρισαν τον Κωσταντή και λένε τη δική τους άποψη, με επίκεντρο τη διαλεύκανση του βομβαρδισμού και για το αν πράγματι έφταιγε ο Κωσταντής για την καταστροφή.
Η ανατροπή είναι τόσο ωραία και συγκινητική που δεν τολμώ ούτε να την υπαινιχθώ εδώ. Ο Κωσταντής είναι μια κλασική περίπτωση ανθρώπου προικισμένου και διαυγούς αλλά σε εποχή δύσκολη και σκληρή και σε τόπο επαρχιακό και κλειστό δεν κατάφερε να διαπρέψει. Ακόμη και μέλος αντιστασιακής ομάδας έγινε αλλά....Από τις πιο όμορφες αφηγήσεις κι ένας άνθρωπος πολύπλευρος, χαρισματικός, πανέξυπνος αλλά σε λάθος χρόνο και τόπο.
Πάνος Τουρλής