Ryszard Kapuscinski: διορατικός ρεπόρτερ ή ταλαντούχος μυθοπλάστης;

kapuscinski

O Ryszard Kapuscinski υποστήριξε πως ήξερε τον Τσε Γκεβάρα, τον Πατρίς Λουμούμπα... όμως σύμφωνα με ένα νέο βιογραφικό βιβλίο, τα βιβλία του ήταν περισσότερο μυθοπλασία παρά πραγματικότητα.

Στο μεγαλύτερο μέρος του δυτικού κόσμου, ο Ryszard Kapuscinski θεωρήθηκε ως ένα από τους πιο διορατικούς και ευφυείς ρεπόρτερ της εποχής του. Σαν ανταποκριτής στο εξωτερικό, ισχυρίστηκε ότι υπήρξε φίλος του Τσε Γκεβάρα, καθώς και ότι κατάφερε να διαφύγει από αφρικανικό εκτελεστικό απόσπασμα, γλιτώνοντας το θάνατο.

Χθες, ωστόσο, μια βιογραφία για τον Kapuscinski, που κυκλοφόρησε στη χώρα καταγωγής του, την Πολωνία, παρουσιάζει το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας του ως μυθοπλασία. Ο Kapuscinski, σύμφωνα με τον Πολωνό δημοσιογράφο, Artur Domoslavski, «συνειδητά έκτισε την ιδιότητα του ως μύθο και επέκτεινε τα όρια του ρεπορτάζ προς τη σφαίρα της λογοτεχνίας».

Ο Domoslavski τονίζει ότι ο δημοσιογράφος, που φημίζεται για βιβλία, όπως το «The Soccer War» («Ο πόλεμος του Ποδοσφαίρου») και το «Imperium», ποτέ δεν γνώρισε τον Γκεβάρα, καθώς και πολλά άλλα πρόσωπα που ισχυριζόταν ότι γνώριζε ως κοσμογυρισμένος ρεπόρτερ. Οι ισχυρισμοί του ότι γλίτωσε το θάνατο από εκτελεστικό απόσπασμα χαρακτηρίζονται ως φαντασίωση. Η επιμονή του ότι ο πατέρας του υπήρξε αιχμάλωτος πολέμου στη Ρωσία, χαρακτηρίζεται ως ψέμα.

Ο Kapuscinski πέθανε το 2007, στα 74 χρόνια του, τιμώμενος ως εθνικός ήρωας. Όπως ήταν αναμενόμενο, η επίθεση του Domoslavski επέφερε ανάμεικτες, αν όχι οργισμένες αντιδράσεις στην Πολωνία. Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών, Vladyslav Bartoshevski, συνέκρινε τους εκδότες της βιογραφίας με «προμηθευτές πορνείων» και η χήρα του Kapuscinski, Alicja, προσπάθησε μάταια να απαγορευτεί η κυκλοφορία του βιβλίου.

Ωστόσο, η δουλειά του Domoslavski είναι εύλογη. Για πολλά χρόνια, ήταν συνάδελφος αλλά και προσωπικός φίλος του Kapuscinski. «Συνήθιζε να μου τηλεφωνεί και να μου λέει, έλα Artur, ας κάνουμε μία κουβεντούλα» υποστηρίζει ο Domoslavski, ο οποίος εργάζεται για την αναγνωρισμένη εφημερίδα της Βαρσοβίας, Gazeta Wyborczca. Ο ίδιος αναφέρεται στον Kapuscinski ως «Richi».

Ο Domoslavski αναφέρει ότι οι υποψίες για τον συνάδελφό του γεννήθηκαν επειδή εκείνος προχωρούσε σε υπεκφυγές όταν πιεζόταν να αποκαλύψει λεπτομέρειες για τα βιβλία του. Προκειμένου να διεξάγει έρευνα για το βιογραφικό βιβλίο του, ο Domoslavski πήρε άδεια για να έχει πρόσβαση στο ιδιωτικό αρχείο του Kapuscinski. Ωστόσο, προχώρησε ένα βήμα παραπάνω επαναλαμβάνοντας τις έρευνές του και ξανακάνοντας συνεντεύξεις με αρκετά από τα πρόσωπα που είχαν περίοπτη θέση στα γραπτά του Kapuscinski. Το συμπέρασμά του ήταν ότι υπήρχαν πολλές κραυγαλέες αντιφάσεις στο έργο του Kapuscinski.

Ο Kapuscinski γεννήθηκε στη Λευκορωσία και μεγάλωσε στην κομουνιστική Πολωνία μετά τον πόλεμο. Μετά τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας, ξεκίνησε να γράφει ως δημοσιογράφος σε μια νεολαιίστικη εφημερίδα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 βρέθηκε να εργάζεται στο κρατικό πρακτορείο ειδήσεων PAP. Για πολλές δεκαετίες ήταν σε εξαιρετικά προνομιακή θέση καθώς ήταν ο μόνος ανταποκριτής εξωτερικού του πρακτορείου. Πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του στην Αφρική, όπου κάλυψε περίπου 27 επαναστάσεις και πραξικοπήματα, ενώ για να καλύψει ανάλογα γεγονότα ταξίδεψε στην Ασία και τη Λατινική Αμερική. Ένα από τα πιο διάσημα βιβλία του, «Ο πόλεμος του ποδοσφαίρου» είναι η εξιστόρηση των γεγονότων του πολέμου του 1969 μεταξύ του Ελ Σαλβαδόρ και της Ονδούρας που πυροδοτήθηκε από δύο ποδοσφαιρικούς αγώνες. Στη Βρετανία, η διήγηση του Kapuscinski για την ανατροπή του αυτοκράτορα της Αιθιοπίας, Haile Selassie, μετατράπηκε σε σενάριο για θεατρικό έργο, το οποίο ανέβηκε στο Royal Court Theatre του Λονδίνου.

Ο Domoslavski καταλήγει στο συμπέρασμα ότι Kapuscinski χειραγωγούσε το ρεπορτάζ του προκειμένου να βελτιώσει τις δραματικές επιπτώσεις του. Στο βιβλίο του αναφέρει την άποψη μίας γνωστής δημοσιογράφου της Αιθιοπίας για την εξιστόρηση των γεγονότων της ανατροπής του Haile Selassie: «ένα μεγάλο μέρος της εξιστόρησης θα φάνταζε πιο ταιριαστό στο Arabian Nights από ο, τι σε ένα κείμενο ανταπόκρισης».

Σύμφωνα με τον Domoslavski, κάτι παρόμοιο ισχύει και στην περίπτωση του Τσε Γκεβάρα. Σε πολλά βιβλία του Kapuscinski για την κατάσταση της Λατινικής Αμερικής ο δημοσιογράφος αναφέρει πως γνώριζε προσωπικά τον Commandante. Ωστόσο, όταν ρωτήθηκε από έναν Αμερικανό βιογράφο του Γκεβάρα πότε συναντήθηκαν, ο Kapuscinski παραδέχθηκε ότι ο ισχυρισμός ότι γνώριζε τον Γκεβάρα ήταν ένα λάθος από τον εκδοτικό του οίκο. Οι εκδότες, ωστόσο, δεν αφαίρεσαν ποτέ τον ισχυρισμό από το βιβλίο. Ο Kapuscinski συνέχισε επίσης να μιλάει σε συνεντεύξεις για επικίνδυνες αποστολές στις οποίες είχε βρεθεί μαζί με τον Γκεβάρα.

Ο Domoslavski καταρρίπτει επίσης τον ισχυρισμό του Kapuscinski για την υποτιθέμενη συνάντηση του με τον Πατρίς Λουμούμπα, στο Κονγκό το 1960. Η ερευνά του αποδεικνύει ότι ο Kapuscinski δεν θα μπορούσε ποτέ να τον δει σε δράση, επειδή έκανε την πρώτη του επίσκεψη στην Αφρική μετά τη δολοφονία του Λουμούμπα. Χαρακτηρίζει επίσης ως «ατομική φαντασίωση» τον ισχυρισμό του Kapuscinski ότι ενώ βρισκόταν στο Κονγκό, γλίτωσε την εκτέλεση από ένα εκτελεστικό απόσπασμα την τελευταία στιγμή.

Η ικανότητα του ρεπόρτερ να «μεταμφιέζει» τα γεγονότα φαίνεται πως δεν σταμάτησε εκεί. Ο Domoslavski «χτυπά» ακόμη και την ηρωική προσωπικότητα που ο Kapuscinski, σύμφωνα με τον ίδιο κατασκεύασε για τον πατέρα του. Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει, ως αιχμάλωτος πολέμου στη σοβιετική Ρωσία, φέρεται να απέφυγε το θάνατο, διαφεύγοντας την τελευταία στιγμή από τη σφαγή στο Katyn κατά το Β? Παγκόσμιο Πόλεμο, στην οποία χιλιάδες Πολωνοί αξιωματική σφαγιάστηκαν από τη Σοβιετική μυστική αστυνομία. Στην Καθολική μετά-κομουνιστική Πολωνία, η ιστορία φαίνεται να αποδεικνύει ότι ο Kapuscinski προερχόταν από αριστοκρατική και πατριωτική οικογένεια. Ο Kapuscinski ισχυριζόταν ότι ο πατέρας του κατάφερε να ξεφύγει όντας αιχμάλωτος των σοβιετικών. Ο Domoslavski υποστηρίζει, ωστόσο, ότι ο πατέρας του Kapuscinski ουδέποτε υπήρξε σοβιετικός κρατούμενος.

Ο Domoslavski «σκάλισε» επίσης τις αμφιλεγόμενες σχέσεις του ρεπόρτερ με τις αρχές της κομουνιστικής Πολωνίας. Συγκεκριμένα σημειώνει ότι ο Kapuscinski μετέφερε στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μία κάρτα μέλους του Κομουνιστικού Κόμματος. Τα ρεπορτάζ που έκανε από χώρες του Τρίτου Κόσμου τον βοήθησαν να πείσει την φιλελεύθερη δυτική κοινωνία ότι τα προβλήματα των χωρών αυτών οφείλονταν στην Δυτική αποικιοκρατία και υπό την έννοια αυτή υποβοήθησε τους στόχους του κομουνιστικού κόμματος.

Ωστόσο, ο βαθμός στον οποίο Kapuscinski υπήρξε «τυφλό» όργανο του Κομουνιστικού καθεστώτος, αποτελεί εικασία. Σύμφωνα με τον Domoslavski είχε αποποιηθεί τη συμμετοχή του κατά τη διάρκεια της εποχής της Αλληλεγγύης στην Πολωνία. Μόλα ταύτα, ο Domoslavski ισχυρίζεται ότι το καθεστώς μπορεί να του το είχε επιτρέψει λόγω της διεθνούς φήμης του. Σημειώνει, ωστόσο, ότι η ιδέα και μόνο να ανοίξει η αστυνομία τον απόρρητο φάκελό του προκαλούσε πανικό.

Τη μεγαλύτερη κριτική του πάντως, ο Domoslavski την ασκεί για την ίδια τη δημοσιογραφική δουλειά του Kapuscinski. «Μερικά από τα βιβλία του θα έπρεπε να βρίσκονται στα ράφια με τα βιβλία μυθοπλασίας» υποστηρίζει στο βιογραφικό του βιβλίο.

πηγή: tvxs.gr