Προσοχή, περιέχει SPOILERS.
Η γυναίκα απλώς ΓΡΑΦΕΙ, ΚΕΝΤΑΕΙ, όπως θέλετε πείτε το. Είναι απίστευτο το πώς το βιβλίο της Πίλτσερ δεν καταντά άρλεκιν παρόλο που έχει ερωτικές αντιζηλίες κι ερωτικές σκηνές, ούτε Λένα Μαντά παρόλο που είναι γεμάτο γυναίκες. Είναι μοναδική, για μένα από τις καλύτερες γυναικείες γραφές που έχω διαβάσει. Παλιά είχα διαβάσει το Ψάχνοντας για κοχύλια και μου είχε μείνει μια θετικότατη εικόνα. Μακάρι να το ξαναβρώ και να το διαβάσω πάλι. Ως προς το Σεπτέμβρη παρακολουθούμε δυο φιλικές οικογένειες σε ένα χωριό της Σκοτίας που ετοιμάζονται για τον Σεπτεμβριάτικο χορό. Υπάρχει ένα τραγούδι που λέεει Απο το Μάη ως το Δεκέμβρη είναι πολλές οι μέρες αλλά λιγοστεύουν όταν φτάνει ο Σεπτέμβρης. Πανέμορφο και λυρικότατο. Θέλω να πάω κι εγώ στο χωριό αυτό της Σκωτίας, να μυρίσω τα λουλούδια, να γευτώ τις τοπικές νοστιμιές, να ζήσω τον μικρόκοσμο. Αρχιτεκτονική, νοοτροπία, ατσάλινοι και αδύναμοι χαρακτήρες, μελαγχολία φθινοπώρου και ελπίδα για νέες αποφάσεις, δεν ξέρω για τι να πρωτομιλήσω. Όλοι οι χαρακτήρες ζουν κι ανασαίνουν δίπλα σου, σκύβουν πάνω από τις σελίδες μαζί σου και σε συντροφεύουν στο ξεφύλλισμα. Από παντού ξεχύνεται ο Σεπτέμβρης και η μελαγχολία που τον συνοδεύει ενόψει του μακριού, ατέλειωτου χειμώνα, ειδικά στη Σκοτία, όπου τα σπίτια αλλά και γενικά τα χωριά είναι απομακρυσμένα και οι καιρικές συνθήκες δύσκολες. Οπότε το Σεπτέμβρη έχουμε ξεφάντωμα, πάρτυ και γνωριμίες. Θα σταθώ στην Παντόρα, μία από τις ηρωίδες του βιβλίου, την πιο τραγική. Ενώ παρακολουθούμε δύο οικογένειες, τις έχθρες, τα ερωτικά τρίγωνα και τα συναισθήματα χαράς και λύπης από την αρχή φωτίζεται ένα πρόσωπο, διακριτικά αλλά ουσιαστικά. Η Παντόρα. Που είχε ξελογιάσει έναν παντρεμένο κι εκείνος της είχε υποσχεθεί πράγματα αλλά αφοσιώθηκε στον γάμο του τελικά και την ξέχασε. Κι η Παντόρα παράτησε το χωριό της, τους δικούς της και τα όνειρά της για να φύγει με έναν πλούσιο Αμερικάνο. Μετά από 20 χρόνια την καλούν στο πάρτι του Σεπτέμβρη. Και δέχεται. Κι όλο το χωριό την περιμένει με φόβο, ανυπομονησία και περιέργεια. Κι όντως ξανασυναντιέται με όλους, ακόμη και με τον παλιό της έρωτα, που ξαναπαντρεύτηκε μετά το θάνατο της πρώτης συζύγου του. Κι όμως όπως αποδεικνύεται, η Πανδώρα δεν ήρθε για να χωρίσει, ούτε για να τιμωρήσει, ούτε για να εκδικηθεί. Έχοντας λίγο χρόνο ζωής λόγω καρκίνου, ήθελε να ξαναζήσει τον Σεπτέμβρη του χωριού της, να ζήσει τον δικό της τελευταίο Σεπτέμβρη. Γι' αυτό τα ξαναβρίσκει με τους ανθρώπους του παρελθόντος της, κλείνει τους λογαριασμούς της και αυτοκτονεί. Ένα καταπληκτικό γυναικείο βιβλίο, ένας ύμνος στη γυναικεία ψυχολογία, ένα βιβλίο που δείλιασα να τελειώσω για να μη με εγκαταλείψει νωρίς η μυρωδιά του φθινοπωρινού αποχαιρετισμού.
Πάνος Τουρλής