Ο Δημήτριος Λουκάτος γεννήθηκε το 1908 στο Αργοστόλι της Κεφαλληνίας. Σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1950 έλαβε διδακτορικό δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο της Σορβόνης με θέμα La Bible dans le parler proverbial du peuple grec. Από το 1931 έως το 1938 υπηρέτησε στη Μέση Εκπαίδευση και στη συνέχεια, έως το 1962 στο Λαογραφικό Αρχείο (σημερ. Κέντρον Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας) της Ακαδημίας Αθηνών.
Από το 1964 έως το 1969 δίδαξε ως καθηγητής Λαογραφίας στο νεοσύστατο τότε Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (Φιλοσοφική Σχολή). Το διάστημα 1979-1981 δίδαξε στη νεοσύστατη επίσης Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης (Ρέθυμνο) και το 1984-1985 στο Πανεπιστήμιο Πατρών (Παιδαγωγικό Τμήμα).
Έχει λάβει μέρος σε πολλά ελληνικά και διεθνή συνέδρια με επιστημονικές ανακοινώσεις, έχει πραγματοποιήσει διαλέξεις και ραδιοφωνικές ομιλίες για τη λαογραφική επιμόρφωση του κοινού και έχει διδάξει συστηματικά το μάθημα της Λαογραφίας σε μορφωτικούς συλλόγους και σε σχολές κοινωνικών επαγγελμάτων.
Από το 1978 είναι πρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας και διευθυντής του περιοδικού Λαογραφία. Έχει τιμηθεί με το παράσημο του Ταξιάρχου του Φοίνικος (1965) και του έχει απονεμηθεί ο τίτλος του "Ξένου Εταίρου" της Ακαδημίας Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών του Παλέρμο (1978). Το 1981 τιμήθηκε με το Βραβείο Herder (Λαογραφίας) της ΝΑ. Ευρώπης. Του έχουν αφιερωθεί τιμητικοί τόμοι ("Proverbium", U.S.A. 1985, "Σύνδειπνον", Ιωάννινα 1988, Λαογραφική Κύπρος, 1988). Το 2000 τιμήθηκε με το αργυρούν Αριστείον Γραμμάτων από την Ακαδημία Αθηνών.
Το συγγραφικό έργο του Δημητρίου Σ. Λουκάτου είναι πλουσιότατο. Αριθμεί περί τα 400 δημοσιεύματα (βιβλία, άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και εγκυκλοπαίδειες ή λεξικά, ανακοινώσεις σε πρακτικά συνεδρίων, επιφυλλίδες κ.ά.), που καλύπτουν όλους τους τομείς της λαογραφικής έρευνας.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει δείξει για τη μελέτη της νεοελληνικής παροιμίας, καθώς και για την έρευνα των λαογραφικών εκδηλώσεων της σύγχρονης ζωής και της αστικής εθιμολογίας.
Στα δημοσιεύματά του εξετάζονται και άλλα φιλολογικά θέματα της ελληνικής Λαογραφίας (δημοτικά τραγούδια, παραμύθια, μύθοι, ευτράπελες διηγήσεις κλπ.), καθώς και θέματα λαϊκής λατρείας, μαντικής, αγροτικού βίου και επαγγελμάτων. Ιδιαίτερα χρηστικό είναι το εγχειρίδιό του: Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, που εκδόθηκε το 1977 από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος και γνώρισε πολλές επανεκδόσεις.
Άλλα βιβλία του: Κεφαλλονίτικη λατρεία (1946), μεταφρασμένο και στα Γαλλικά, Κεφαλονίτικα Γνωμικά (1952), Νεοελληνικά Λαογραφικά Κείμενα (1957), Σύγχρονα Λαογραφικά (1963), Νεοελληνικοί Παροιμιόμυθοι (1972), Χριστουγεννιάτικα και των Γιορτών (1979), Πασχαλινά και της Άνοιξης (1980), Τα Καλοκαιρινά (1981), Τα Φθινοπωρινά (1982), Συμπληρωματικά του Χειμώνα και της Άνοιξης (1985).
