Τα έξι θεατρικά έργα που άφησε, τελειωμένα ή ατέλειωτα, ο επικός συγγραφέας του "Πόλεμος και Ειρήνη" δεν αντέχουνε βέβαια τη σύγκριση με τα μυθιστορήματά του, ούτε μπορούν να συναγωνιστούν επάξια τη δραματική παραγωγή του Γκόγκολ, του Οστρόφσκι και του Τσέχοφ. Παρ` όλα αυτά η "Δύναμη του σκοταδιού" (ή "Κράτος του ζόφου", όπως μεταφραζότανε παλιότερα) κρατάει ακόμα και σήμερα την ιστορική σημασία της πιο ρωμαλαίας αγροτικής τραγωδίας που γέννησε η περίοδος του νατουραλισμού και το "Ζωντανό πτώμα" χαρακτηρίστηκε απ` το Λένιν σαν μια «υπέροχα δυνατή και άμεση διαμαρτυρία ενάντια στην κοινωνική ψευτιά και υποκρισία».
Ο Λεβ Νικολάγεβιτς Τολστόι (1828-1910) είχε από νέος δοκιμάσει το χέρι του στο δράμα με μέτρια αποτελέσματα. Δεν το ξαναθυμήθηκε παρά εξηντάρης, όταν είχε πια αποχτήσει μια παγκόσμια λογοτεχνική δόξα. Στα 1886 -δέκα χρόνια μετά την Άννα Καρένινα και δέκα πριν απ` την Ανάσταση- γράφει το ζοφερό δράμα "Η δύναμη του σκοταδιού" και λίγο αργότερα την ηθογραφική κωμωδία "Οι καρποί της μόρφωσης". Το δεύτερο απ ` αυτά παίζεται από ερασιτέχνες στη Γιασνάγια Πολιάνα, με σκηνοθέτη το νεαρό τότε Στανισλάβσκι. Ύστερα από μερικά χρόνια θα το γνωρίσει κι η Δυτική Ευρώπη, χάρη στην παράσταση του Μαξ Ράινχαρτ στο Βερολίνο. Δεν προσθέτει όμως τίποτα στη φήμη του συγγραφέα.
Το αντίθετο πρέπει να πει κανένας για τη "Δύναμη του σκοταδιού" που στάθηκε, στο τέλος του περασμένου αιώνα και στις αρχές του δικού μας το Ευαγγέλιο του νατουραλίστικου θεάτρου εντυπωσιάζοντας όχι μονάχα τον κοσμάκη, μα κι εμπειρογνώμονες σαν τον Ζολά και τον Μπέρναρντ Σω. Ο Τολστόι δανείζεται το βασικό θέμα από ένα αληθινό εγκληματικό περιστατικό που είχε συμβεί στην Τούλα, θέλοντας ν` αποδείξει πως οι ρίζες κάθε κακού βρίσκονται στις πρωτόγονες συνθήκες ζωής των αμόρφωτων χωρικών. Η λογοκρισία, καθώς ήταν επόμενο, απαγορεύει για κάμποσα χρόνια την παράσταση του έργου στα θέατρα της Πετρούπολης και της Μόσχας. [...]
Όταν ο κολοσσός της ρώσικης λογοτεχνίας πέθανε στα 1910 άφησε τρία ακόμα θεατρικά έργα, όχι μόνο άπαιχτα μα κι αδιόρθωτα. Ήταν "Οι ρίζες του κακού" (χαρακτηριστικός τολστοϊκός τίτλος), "Το φως που λάμπει στο σκοτάδι" και "Το ζωντανό πτώμα". Απ` αυτά μονάχα το τρίτο σταδιοδρόμησε στις ευρωπαϊκές σκηνές, όχι τόσο για το κοινωνικό του μήνυμα, όσο για τον θαυμάσιο κεντρικό του ρόλο που κέντρισε κατά καιρούς ηθοποιούς σαν το Μόισι, τον Πιτόγεφ, ή τον Μπάρρυμορ. Σε μας τον ενσάρκωσε με επιτυχία ο αξέχαστος Γιώργος Παππάς.
Η ελληνική απόδοση των δυο έργων του τόμου αυτού έγινε για το Εθνικό Θέατρο (1956 και 1962) με συνεργασία του θείου μου Α. Ροσόλυμου, που μεταγλώττισε για χάρη μου το ρωσικό κείμενο κατά λέξη. Με την ευγενική συγκατάθεση του ίδιου, χρησιμοποιήθηκε στις παραστάσεις τ` όνομά του ως μεταφραστή.