...] Το πρώτο του έργο είναι το να εκφωνήσει τον "Απολογητικό της εις Πόντον φυγής". Στον λόγον του αυτόν μιλάει με έξαρση για το μεγαλείο και το βάρος της ιερωσύνης, την οποία βλέπει σαν "τέχνη τεχνών και επιστήμην επιστημών". Και απολογείται λέγοντας ότι έφυγε όχι γιατί περιφρονούσε την ιερωσύνη, αλλά γιατί δεν ένοιωθε τον εαυτό του τόσο αγνό και τόσο άγιο και τόσο ικανό να σηκώσει το υπέρμετρο βάρος της ιερής διακονίας. Αυτόν ακριβώς τον λόγο μας προφέρει σε μια όμορφη απόδοση στη νεοελληνική γλώσσα ο π. Ηλίας.
Στον περίφημον αυτόν λόγο του παρουσιάζεται η ποιμαντική επιστήμη ως θεραπευτική επιστήμη, γιατί με αυτήν θεραπεύονται τα πάθη "που πρέπει να νικιούνται κατά φύση και υπέρ φύση και όχι παρά φύση και να οδηγείται ο άνθρωπος σε κοινωνία με τον πραγματικό ιατρό που είναι ο Χριστός". Η θεραπεία αποβλέπει στον κρυπτό της καρδίας άνθρωπο και στον πόλεμο κατά του διαβόλου.
"Ημίν δε περί τον κρυπτόν της καρδίας άνθρωπον η πάσα θεραπεία τε και σπουδή, και προς τον ένδοθεν ημίν αντιπολεμούντα και αντιπαλαίοντα η μάχη".
Οι κληρικοί, κατά τον Άγιον Γρηγόριον, είμαστε συνεχιστές του θεραπευτικού έργου του Χριστού. "Ταύτης ημείς της θεραπείας υπηρέται και συνεργοί, όσοι των άλλων προκαθεζόμεθα".
Το να θεραπεύσει ο κληρικός, όμως, τους πνευματικά ασθενείς ανθρώπους είναι μεγάλο έργο και γι` αυτό πρέπει να αρχίσει από τον εαυτό του και να το κάνει στην συνέχεια και στους άλλους. "Μέγα μεν το τα ίδια πάθη και αρρωστήματα και γινώσκειν και θεραπεύειν" και εν συνεχεία λίαν σαφώς καθορίζει το περιεχόμενο της θεραπείας που είναι η κάθαρση και ο φωτισμός. "Καθαρθήναι δει πρώτον, είτα καθάραι· σοφισθήναι και ούτω σοφίσαι· γενέσθαι φως και φωτίσαι· εγγίσαι Θεώ, και προσαγαγείν άλλους· αγιασθήναι και αγιάσαι· χειραγωγήσαι μετά χειρών, συμβουλεύσαι μετά συνέσεως".
Στον λόγον αυτόν του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου φαίνεται καθαρά ότι η αμαρτία είναι, κυρίως και προ παντός, πνευματική ασθένεια και η Εκκλησία είναι πνευματικό νοσοκομείο που συνεχίζει το θεραπευτικό έργο του Χριστού. Οι κληρικοί με τη δύναμη του Χριστού είναι οι πνευματικοί ιατροί που θεραπεύουν τα πάθη των ανθρώπων και τους οδηγούν στον πραγματικό ιατρό που είναι ο Χριστός.
Ο Γρηγόριος πίστευε ότι ο ιερεύς πρέπει να φροντίζει ακούραστα για το ποίμνιο που του εμπιστεύθηκε ο Θεός· πίστευε ότι ο ιερεύς πρέπει να είναι οπλισμένος με την αυτοθυσία και τον ηρωισμό των Μαρτύρων, τον ζήλο των Προφητών, την αγιότητα των Αποστόλων και την αρετή των Πατέρων. Η στάση του Γρηγορίου μπροστά στην ιερωσύνη αποτελεί πνευματικό φαινόμενο απίστευτα μεγάλο. [...] (Απόσπασμα από τον πρόλογο της έκδοσης)