Το Κέντρο Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης, πιστό στους στόχους του, υλοποιεί ακόμη μία φορά την εκδοτική προσπάθειά του με την έκδοση του 5ου τόμου της επιστημονικής επετηρίδας "Θεσσαλονίκη", συμβάλλοντας στην προβολή της τοπικής ιστορίας.
Η Θεσσαλονίκη από την ίδρυσή της αριθμεί μία μακροχρόνια και λαμπρή ιστορία, παρά τις περιπέτειες, τις αντιξοότητες, τις επιδρομές, τις αλλεπάλληλες επιβουλές.
Οι εργασίες που δημοσιεύονται σ` αυτό τον τόμο, θα μας βοηθήσουν να γνωρίσουμε την ιστορία της πόλης και να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας στους τομείς της ιστορίας, της λαογραφίας, της μνημειακής τοπογραφίας και πολεοδομίας, της γλωσσολογίας και της λογοτεχνίας, καθώς επίσης και να αντιληφθούμε την μοναδικότητα της κληρονομιάς μας.
Ο 5ος τόμος παρουσιάζει και μία ευχάριστη ιδιαιτερότητα. Εκδίδεται αυτή την περίοδο που το Κ.Ι.Θ. συμπληρώνει 15 χρόνια από την ίδρυσή του και την έναρξη των εργασιών του.
Ο Κωστής Μοσκώφ γεννήθηκε στις 15 Νοεμβρίου 1939 στη Θεσσαλονίκη, απ΄ τον εκ Πόντου καπνέμπορο Ηρακλή Μοσκώφ και την εξ Ιταλίας Αμίνα Αριγκόνι. Οι σπουδές του στ΄ αμερικανικά κολλέγια Αθηνών και Θεσσαλονίκης, στη Νομική Σχολή του Α.Π.Θ. και στην Ecole des Hautes Etudes της Σορβόνης θα συνοδευτούν απ΄ τη συμμετοχή του στον χώρο της αριστερής διανόησης.
Διετέλεσε επί τρεις τετραετίες ο πλειοψηφών δημοτικός σύμβουλος και για ένα διάστημα (την άνοιξη του 1981) δήμαρχος Θεσσαλονίκης. Από το 1989 υπηρέτησε ως μορφωτικός σύμβουλος της ελληνικής πρεσβείας στην Αίγυπτο. Με παρεμβάσεις του λειτούργησε ως μουσείο το σπίτι του ποιητή Κ. Π. Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, όπου και πραγματοποιούνταν επί επτά χρόνια το ετήσιο λογοτεχνικό συνέδριο για το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή. Εξάλλου, το Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού στη Μέση Ανατολή, του οποίου προΐστατο, πραγματοποίησε σειρά εκδόσεων (μεταφράσεις Ελλήνων λογοτεχνών στην αραβική γλώσσα, αλλά και αραβική ποίηση στα ελληνικά) και εκδηλώσεων με στόχο τη σύσφιγξη των σχέσεων των Ελλήνων με την κατά την προσφιλή του έκφραση "καθ΄ ημάς Ανατολή". Αν και μαρξιστής θ΄ αναζητήσει τον Ορθόδοξο λόγο, συγγράφοντας ιστορία, γεωγραφία, πολιτική ιδεολογία, κι εν τέλει λογοτεχνία.
Ως δημοτικός σύμβουλος, υποψήφιος βουλευτής Κ.Κ.Ε., δήμαρχος, σύμβουλος Υπουργείου Πολιτισμού, διευθυντής του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών, δημοσιογράφος, μορφωτικός ακόλουθος πρεσβείας στην Αίγυπτο κι εκπρόσωπος του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού στη Μέση Ανατολή, ο Κωστής Μοσκώφ θα σφραγίσει την εποχή του.
Ιστορικός, ποιητής και δοκιμιογράφος έχει δημοσιεύσει σειρά εργασιών του σε περιοδικά και ημερήσιες εφημερίδες, ενώ έγραψε πλειάδα βιβλίων μεταξύ των οποίων "Η εθνική και κοινωνική συνείδηση στην Ελλάδα" (1972), "Η κοινωνική συνείδηση στην ποίηση της Θεσσαλονίκης" (1978), "Εισαγωγικά στο κίνημα της εργατικής τάξης στην Ελλάδα" (1978), "Η πράξη και η σιωπή - Τα όρια του έρωτα και της ιστορίας. Δοκίμια" (1983), "Για τον έρωτα και την επανάσταση - Ποιήματα" (1989). Το 1994 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις "Καστανιώτη" η επιλογή και μετάφραση που έκανε ο ίδιος σε έργα Αράβων ποιητών.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΑΦΟΠΟΥΛΟΣ (1903 - 1996). Ο Γιώργος Βαφόπουλος γεννήθηκε το 1903 στη Γευγελή της τότε Γιουγκοσλαβίας, δεύτερος γιος του Θωμά Βαφόπουλου και της Ρούλας το γένος Δεμερτζή. Είχε πέντε αδέρφια. Μαθήτευσε στην Αστική Σχολή Γευγελής. Μετά το τέλος του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου η οικογένεια Βαφόπουλου εκπατρίστηκε και ο ποιητής έζησε στην Έδεσσα, το Φανό, τη Γουμένισσα και τελικά στη Θεσσαλονίκη, όπου τέλειωσε το Γυμνάσιο (1917-1924). Στο χώρο της λογοτεχνίας πρωτοεμφανίστηκε το 1921 με δημοσιεύσεις ποιημάτων του στα περιοδικά Σφαίρα (Γυναίκα) και Νουμάς (Ελεγείο στους αδικοσκοτωμένους). Το 1923 επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Αθήνα, γράφτηκε στη Μαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και εργάστηκε ως αντιγραφέας στη Μεγάλη Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσης του Γ.Χατζιδάκη. Επέστρεψε τη Θεσσαλονίκη λόγω προβλημάτων υγείας και το 1924 ανέλαβε τη διεύθυνση του περιοδικού Μακεδονικά Γράμματα, από κοινού με τον Κ.Κόκκινο. Τότε γνωρίστηκε με την μετέπειτα (1931) σύζυγό του και επίσης ποιήτρια Ανθούλα Σταθοπούλου (που πέθανε το 1935). Το 1925 κλήθηκε να υπηρετήσει στο Α΄ Σύνταγμα Αθηνών, απαλλάχτηκε όμως από τη θητεία του ένα χρόνο αργότερα, καθώς έπασχε από φυματίωση, και επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη. Το 1927 με εισήγηση του Κωστή Παλαμά δημοσιεύτηκαν στη Νέα Εστία εφτά ποιήματά του. Το 1931 ταξίδεψε στο Άγιο Όρος. Το 1932 διορίστηκε στο Δήμο Θεσσαλονίκης. Το 1938 ίδρυσε τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης (την οποία διηύθυνε ως το 1963). Τον ίδιο χρόνο γνωρίστηκε με την Αναστασία Γερακοπούλου, αργότερα (1946) δεύτερη σύζυγό του. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής αποσπάστηκε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Αθήνας, όπου γνωρίστηκε με τον Ι.Μ.Παναγιωτόπουλο, τον Γιώργο Θέμελη (με τους οποίους συνδέθηκε στενά), τη Γαλάτεια Καζαντζάκη, τον Καίσαρα Εμμανουήλ, το Στέλιο Ξεφλούδα, τον Τάσο Αθανασιάδη, τον Τέλλο Άγρα, και άλλους λογοτέχνες. Το Μάρτιο του 1951 ταξίδεψε στην Αγγλία με πρόσκληση του Βρετανικού Συμβουλίου, για να μελετήσει το σύστημα λειτουργίας των εκεί βιβλιοθηκών. Τον ίδιο χρόνο ταξίδεψε στην Ιταλία, τη Γαλλία, την Ελβετία. Ακολούθησαν πολλά ταξίδια του, στις Η.Π.Α. (1957), την Αυστρία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία (1967), στην Ελλάδα (1967, 1968), το Βέλγιο, την Ολλανδία, τη Γερμανία (1968), την Ιταλία (1969), την Ισπανία (1970), τη Σκανδιναβία (1973), την Κύπρο (1974) και αλλού. Το 1954 πέθανε ο πατέρας του, που είχε τυφλωθεί το 1939 σε ατύχημα. Το καλοκαίρι του 1955 επέστρεψε για λίγο στη Γιουγκοσλαβία, όπου επισκέφτηκε τον τάφο του παππού του. Το καλοκαίρι του 1962 πέθανε η μητέρα του. Το 1974 έπαθε βαριά καρδιακή προσβολή. Το 1983 με δωρεά του ποιητή και της Αναστασίας ιδρύθηκε το Βαφοπούλειο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης. Υπήρξε μέλος της επιτροπής απονομής λογοτεχνικών βραβείων του Δήμου Θεσσαλονίκης, της επιτροπής του διαγωνισμού Μαρίας Ράλλη, Γενικός Γραμματέας του Κρατικού Θεάτρου Θεσσαλονίκης (1944), μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Κ.Θ.Β.Ε. (1964-1967), αντεπιστέλλον μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης, της επιτροπής του κινηματογραφικού φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (1966), της επιτροπής απονομής συντάξεως στους λογοτέχνες (1973), επίτιμος διδάκτωρ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1988). Τιμήθηκε με τον Α΄ Έπαινο του διαγωνισμού διηγήματος της Νέας Εστίας (1927), με το Βραβείο της πόλεως Θεσσαλονίκης (1963), με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1967), με το Βραβείο Ποίησης του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (1972). Πέθανε στη Θεσσαλονίκη. Για αναλυτικότερα βιογραφικά στοιχεία του Γ.Θ.Βαφόπουλου, βλ. Λυγίζος Μήτσος, «Βαφόπουλος Γεώργιος», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 3. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ., Παπαγεωργίου Κώστας, «Βαφόπουλος Γιώργος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό 2. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1984 και Παπαθανασόπουλος Θανάσης, «Βίος και έργα του Γ.Θ.Βαφόπουλου», Νεά Εατία 143, 1η-15/4/1998, ετ.ΟΒ΄, αρ.1698-1699, σ.446-456.
(Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).
Η Ευαγγελία Α. Βαρέλλα είναι απόφοιτος των τμημάτων Χημείας, Φαρμακευτικής και Ποιμαντικής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, διδάκτωρ Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Χαϊδελβέργης, διδάκτωρ Θεολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και επίκουρος καθηγήτρια του τμήματος Χημείας του Α.Π.Θ.
Διδάκτωρ οικονομικών επιστημών Α.Π.Θ. Συγγραφέας, αρθρογράφος και επιμελητής εκθέσεων και τηλεοπτικών εκπομπών. Ασχολείται συστηματικά με την κοινωνική και γεωγραφική ιστορία της Θεσσαλονίκης και την φωτογραφική ιστορία του Αγίου Όρους. Για την ιστορική αρθρογραφία του στον Τύπο, έχει τιμηθεί με βραβείο Ιπεκτσί. Εργάστηκε ιδιαίτερα πάνω στην παρουσιάση της φωτογραφίας ως ιστορικού τεκμηρίου, επιμελούμενος εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στο κυρίως επιστημονικό έργο του περιλαμβάνονται εξήντα ανακοινώσεις, με θέμα την οικονομική και κοινωνική κατάσταση στη Θεσσαλονίκη και τη Μακεδονία, από τα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι και το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Ο Αντώνης Δ. Σατραζάνης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε Ελληνική Φιλολογία. Συνέχισε τις σπουδές του στη Γαλλία με μεταπτυχιακές σπουδές στο Universite de la Sorbonne Paris III και στο Universite de la Sorbonne Paris IV, απ΄ όπου έλαβε και το διδακτορικό του δίπλωμα. Έχει εργαστεί ως επίκουρος καθηγητής στο Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και διευθύνει το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης. Ασχολήθηκε με θέματα νεοελληνικής φιλολογίας και ιστορίας, σε τομείς που αφορούν το νεοελληνικό διαφωτισμό, αλλά και τη νεότερη εποχή. Έχουν εκδοθεί μελέτες και βιβλία του.
Γεννήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 1935 στα Φιλιατρά Μεσσηνίας από πατέρα Κωνσταντινοπολίτη και μητέρα Ηπειρώτισσα εκ Θεσπρωτίας. Μετά τις στοιχειώδεις και εγκύκλιες σπουδές του εσπούδασε στη Θεολογική Σχολή Αθηνών, στο Ποντιφικό Ινστιτούτο Χριστιανικής Αρχαιολογίας Ρώμης και στη Φιλοσοφική Σχολή Μονάχου, ως υπότροφος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας (Ποντιφικό Συμβούλιο για την Ενότητα των Χριστιανών). Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης εσταδιοδρόμησε κατ΄ αρχάς ως επιστημονικός βοηθός και μετά από εξελίξεις κατέστη τακτικός καθηγητής της Βυζαντινής Αρχαιολογίας στο τμήμα Θεολογίας του ίδιου πανεπιστημίου. Συνέγραψε: "Ο αποκεφαλισμός των μαρτύρων εις τας ιστορικοφιλολογικάς πηγάς και την βυζαντινήν τέχνην" 1983, 1990, "Μελετήματα παλαιοχριστιανικής επιγραφικής" 1984, "Οι Δεντρίτες στην προχριστιανική και χριστιανική παράδοση και εικονογραφία" 1986, "Συμβολικές παραστάσεις της ειρήνης και της ελπίδας στην παλαιοχριστιανική τέχνη της Δύσης" 1990. "Συμβολικές παραστάσεις της νίκης στην παλαιοχριστιανική τέχνη της Δύσης" 1994. "The Dendrites in Pre-Christian and Christian Historical - Literaty Tradition and Iconography" 1995, V. Bychkov "Βυζαντινή αισθητική, θεωρητικά προβλήματα" (μετάφραση) 1999. "Τα μνημεία της Ραβέννας" 2002.
Έχει δημοσιεύσει πληθώρα άρθρων στον επιστημονικό περιοδικό τύπο της ημεδαπής και της αλλοδαπής. Πυκνή είναι η συμμετοχή του σε επιστημονικά συνέδρια στο εσωτερικό και εξωτερικό. Είναι μέλος της Αρχαιολογικής Εταιρείας, της Εταιρείας Αθηνών, της Χριστιανικής Εταιρείας, της Εταιρείας Αθηνών, της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, της Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, της Societa di Studi Romani, του Collegium Cultorum Martyrum, της Academia Manaua Internationalis και άλλων. Οφφικίαλος Άρχων Μαΐστρος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, μεταβαίνει συχνά το Φανάρι σε εκδηλώσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Από το 2003 είναι επίτιμος καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Η Αλέκα Καραδήμου Γερόλυμπου σπούδασε αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη και πολεοδομία στο Παρίσι, όπου εργάσθηκε για πολλά χρόνια σε αρχιτεκτονικά γραφεία. Από το 1976 διδάσκει αστικό σχεδιασμό και ιστορία της πολεοδομίας στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ασχολείται με το σχεδιασμό και την ιστορική έρευνα και έχει δημοσιεύσει πολλές μελέτες για την πολεοδομική ιστορία των οικισμών στην Ελλάδα, τα Βαλκάνια και την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Έχει συνεργαστεί σε μελέτες για τη Θεσσαλονίκη και συμμετέχει ενεργά σε κινήσεις και πρωτοβουλίες πολιτών για τη βελτίωση του χώρου της πόλης.
Γεννήθηκε το 1943 στη Γερακαρού Θεσσαλονίκης από γονείς αγρότες, πρόσφυγες Μικρασιάτες. Από το 1952 ζει στη Θεσσαλονίκη. Έγγαμος με τη φιλόλογο Μαρία Αγοραστού και πατέρας δυο παιδιών. Σπούδασε φιλολογία και είναι Διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. Διετέλεσε Διευθυντής σχολείων, Προϊστάμενος Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων, Υποδιευθυντής Περιφερειακού Επιμορφωτικού Κέντρου (Π.Ε.Κ.), Προϊστάμενος Επιστημονικής Παιδαγωγικής Καθοδήγησης Κεντρικής Μακεδονίας και Αναπληρωτής του Περιφερειακού Διευθυντή Εκπαίδευσης Κεντρικής Μακεδονίας. Δίδαξε στη Φιλοσοφική Σχολή A.Π.Θ. και στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Διετέλεσε μέλος Επιτροπής Κρίσης Διδακτικών βιβλίων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, του Συμβουλίου Επιλογής Σχολικών Συμβούλων του Υπουργείου Παιδείας και της Επιτροπής Ονοματοθεσιών της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας.
Είναι Αντιπρόεδρος της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης, Αντιπρόεδρος του Συλλόγου "Φιλόλογος", Γενικός Γραμματέας του Κέντρου Πολιτισμού και Βιβλίου Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης και μέλος της Ελληνικής Ιστορικής Εταιρείας, της Εταιρείας Βυζαντινών Ερευνών, της Συντακτικής Επιτροπής του περιοδικού "Φιλόλογος". Υπεύθυνος Πολιτιστικής εκπομπής τηλεοπτικού καναλιού (παρουσίαση βιβλίων, λογοτεχνών και καλλιτεχνών). Μέλος Κριτικών Επιτροπών σε αρκετούς λογοτεχνικούς διαγωνισμούς. Παρουσίασε το έργο πολλών λογοτεχνών με δημοσιεύσεις, εισηγήσεις, διαλέξεις και βιβλιοπαρουσιάσεις. Πήρε μέρος σε πολλά συνέδρια (επιστημονικά, παιδαγωγικά και λογοτεχνικά), σεμινάρια και ημερίδες ως μέλος της οργανωτικής επιτροπής, ως εισηγητής και ως σύνεδρος.
Δημοσίευσε ποιήματα, διηγήματα, μυθιστορήματα, παραμύθια, μεταφράσεις, ανθολόγια, λιμπρέτα για μουσική, άρθρα, κριτικές, επιφυλλίδες και μελέτες για τη λογοτεχνία και την ιστορία.
Συνεργάστηκε με διάφορα λογοτεχνικά ή φιλολογικά περιοδικά και εφημερίδες ("Φιλόλογος", "Φιλολογική" "Παραφυάδα", "Υδρία", "Νέα Σύνορα", "Βορειοελλαδικά", "Φαέθων", "Αναζητήσεις", "Τριγώνιο", "Hπειρωτικά Γράμματα", "Μαθητής" "Foudulire", "Παρέμβαση", "Νέα Σκέψη", "Πνευματική ζωή" κ.ά.).
Έχει εκδώσει 10 επιστημονικά βιβλία σχετικά με τη λογοτεχνία και την ιστορία, 10 ποιητικές συλλογές, 6 πεζογραφικά βιβλία (διηγήματα, μυθιστορήματα, παραμύθια) και 6 ανθολόγια μαθητικής ποίησης.
Ασχολήθηκε συστηματικά με την ποίηση στη Μακεδονία και στη Θράκη κατά την αρχαία και βυζαντινή περίοδο και το 1997 δημοσιεύτηκαν από τον Οργανισμό Πολιτιστικής Πρωτεύουσας δύο ογκώδη βιβλία του (από 500 περίπου σελίδες) για τα αρχαία και βυζαντινά επιγράμματα στη Μακεδονία και στη Θράκη.
Πρόσφατα σε συνεργασία με τον Πέτρο Μπέσπαρη δημοσίευσαν το ογκώδες βιβλιογραφικό έργο (712 σελίδες) "Η λογοτεχνική δημιουργία της Βόρειας Ελλάδας (1875 - 2007). Απόπειρα βιβλιογραφικής καταγραφής", μια μακροχρόνια μελέτη να καταγραφούν όλοι όσοι δημοσίευσαν λογοτεχνικά βιβλία (2300 περίπου λήμματα με βιογραφικό, εργογραφία και παραπομπές σε βιβλιογραφία).
Ποιήματά του έχουν ανθολογηθεί σε διάφορες ανθολογίες και κάποια έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά, στα αγγλικά, στα σερβικά, στα ρουμανικά και στα αλβανικά. Χάρτες, μεταφράσεις και ποιήματά του βρίσκονται σε διδακτικά βιβλία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Πολλά ποιήματά του έχουν μελοποιηθεί (Νίκος Αστρινίδης, Λευτέρης Αερόπουλος, Καμπάνης Σαμαράς) και παρουσιάζονται σε συναυλίες.
Έχει τιμηθεί με Βραβείο Ποιητικού Διαγωνισμού της Φιλοσοφικής Σχολής Α.Π.Θ. (1974), Βραβείο του Α΄ Αλεξάνδρειου ποιητικού διαγωνισμού (1975), Πρώτο Βραβείο Ποίησης της Ελληνικής Εταιρείας Χριστιανικών Γραμμάτων και του Ιδρύματος Λαιμού (1989), Έπαινο του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (2004), Πρώτο Βραβείο του 2ου Φεστιβάλ Ποίησης Θεσσαλονίκης (2006), με Αριστείο του Συνδέσμου Εκδοτών Βόρειας Ελλάδας για τη συνολική πνευματική προσφορά του (1994) και με Αριστείο του Δήμου Καλαμαριάς (2001). Για το έργο και την προσφορά του έγιναν αρκετές τιμητικές εκδηλώσεις από διάφορους φορείς.