Από την εποχή του Διαφωτισμού μέχρι το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το ελληνικό εκπαιδευτικό ζήτημα διαμορφώθηκε ως ένα κατεξοχήν πολιτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πρόβλημα που ακολούθησε κατά πόδας όλες τις προσπάθειες του ελληνικού κράτους για την ολοκλήρωση των δομών του και τη συμπόρευσή του με το δυτικοευρωπαϊκό εκσυγχρονισμό. Ο προσδιορισμός και η οριοθέτηση μιας ενιαίας συλλογικής πολιτισμικής ταυτότητας αποτέλεσε κεντρικό ζητούμενο σε όλα τα εκπαιδευτικά εγχειρήματα των ελληνόφωνων λογίων του Διαφωτισμού, των Αγωνιστών, του Καποδίστρια, των Βαυαρών, των ανερχόμενων αστικών στρωμάτων τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, των φιλελεύθερων δημοτικιστών της βενιζελικής περιόδου, ακόμα και του Μεταξά. Τυπικός ή άτυπος, κρατικός ή ιδιωτικός, ο εκπαιδευτικός μηχανισμός έγινε μόνιμος δέκτης ιδεολογικών συγκρούσεων, καθώς συνδέθηκε άμεσα με την επιδίωξη των εκάστοτε ηγετικών κοινωνικών ομάδων για μεγαλύτερη πρόσβαση ή για απόλυτη κυριαρχία στην πολιτική εξουσία. Δημιουργήθηκε έτσι μια συντηρητική εκπαιδευτική παράδοση που ακόμα και σήμερα διατηρεί ανοικτά ζητήματα που θα έπρεπε να έχουν κλείσει από καιρό: η ελληνική ταυτότητα στην ευρωπαϊκή της προοπτική, η κοινωνική συνοχή και η δημοκρατική πολιτική λειτουργία παραμένουν οδυνηρά ζητούμενα.