Είκοσι τέσσερα χρόνια μετά την Άλωση της πρωτεύουσας του βυζαντινού κράτους, δεκαεπτά μετά την κατάληψη του Δεσποτάτου του Μορέως, δεκαέξι χρόνια μετά την παράδοση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος, στα 1477, ο τότε πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Μάξιμος Γ΄ στέλνει μιαν εγκύκλιο προς τους χριστιανούς τους `εν παντί τόπω της δεσποτείας Κυρίου ευρισκομένους... και μέχρι Ρώμης`. Το ανέκδοτο, και εν πολλοίς αθησαύριστο, αυτό κείμενο αποτέλεσε το έναυσμα για τη συγγραφή αυτής της μελέτης. Η σημασία του εγγράφου αυτού είναι βέβαια πρόδηλη εξαιτίας τόσο της ιστορικής στιγμής που γράφεται όσο και της επισημότητας του φορέα που το εκδίδει. Η σημασία ωστόσο δεν περιορίζεται σε όσα περιέχονται στο έγγραφο αλλά και σε όσα υποδηλώνονται, όσα αφήνονται να διαφανούν μέσα από τις γραμμές του.
Με στόχο να αναδείξουμε όλες τις πτυχές του ιστορικού αυτού τεκμηρίου διαρθρώσαμε τη μελέτη μας σε τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο παρουσιάζουμε την πηγή: ό,τι αναφέρεται στην παράδοσή της, στον τρόπο δηλαδή που το κείμενό της έφτασε ως εμάς και στη συνέχεια δίνουμε το πανομοιότυπό της. Στο δεύτερο παρουσιάζουμε το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκκολάφθηκε η εγκύκλιος, όσα είχαν συμβεί μετά την Άλωση και κυρίως μετά την αλλαγή που επέφερε στις σχέσεις Πατριαρχείου και Πύλης μια πρωτοβουλία που εκδηλώθηκε στα 1474, πρωτοβουλία της οποίας ένας από τους πρωταγωνιστές έχει γίνει πλέον πατριάρχης, αυτός ακριβώς που εκδίδει την εγκύκλιο που μας απασχολεί. Στο τρίτο κεφάλαιο εκδίδουμε το κείμενο της εγκυκλίου, ώστε τις περαιτέρω αναπτύξεις μας ο αναγνώστης να μπορεί να τις παρακολουθήσει γνωρίζοντας την πηγή που επικαλούμαστε. Στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζουμε τις ρυθμίσεις που η εγκύκλιος εξαγγέλλει, ρυθμίσεις που ο Μάξιμος Γ΄ προώθησε προκειμένου να οργανώσει την εσωτερική ζωή της Ορθόδοξης Εκκλησίας αλλά και τη ζωή των χριστιανών που, όπως όλα έδειχναν, επρόκειτο πλέον να ζήσουν μέσα στον κλοιό της οθωμανικής κυριαρχίας. Στα Επιλεγόμενα αναφερόμαστε σε όσα έγιναν μετά το 1477 και ως να ολοκληρωθεί η πατριαρχία του Μαξίμου, κλείνοντας έτσι έναν κύκλο, μια σημαντική πραγματικά περίοδο για την αναδιοργάνωση της Εκκλησίας και της κοινωνίας των χριστιανών.
Η μελέτη αυτή συντάχθηκε στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου `Αρχεία Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως` και η έκδοσή της χρηματοδοτήθηκε από το επιχειρησιακό πρόγραμμα `Ανταγωνιστικότητα - Αριστεία σε Ερευνητικά Ινστιτούτα της Γ.Γ.Ε.Τ.`.
Με το δημοσίευμα αυτό εγκαινιάζεται μια νέα σειρά του ερευνητικού προγράμματος `Θεσμοί και Ιδεολογία στη νεοελληνική κοινωνία, 15ος-19ος αιώνας`, μια σειρά σε πιο ευέλικτο, μικρό σχήμα, που θα δέχεται μελέτες μικρότερης έκτασης, εξίσου όμως πρωτότυπες όσο και εκείνες που έχουν δημοσιευθεί και που θα συνεχίσουν να εκδίδονται στην υπάρχουσα σειρά του προγράμματος.

[Απόσπασμα από το κείμενο του προλόγου]