ΕpωΤΟkpΙTΟC

ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΗΣ “ΜΙΚΡΑΣ ΕΚΔΟΣΕΩΣ” TOY ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟY (1928)

ΥΠΟ

ΣΤΕΦ. Α. ΞΑΝΘΟΥΔΙΔΟΥ  ΕΦΟΡΟΥ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΡΗΤΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ • ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ • ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ

ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΔΕΤΟΡΑΚΗΣ

ΟΜΟΤΙΜΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Σηµαντικὸς σταθµὸς στὴν ἱστορία τῶν νεοελληνικῶν σπουδῶν καὶ ἰδιαίτερα στὴ µελέτη τῆς Κρητικῆς Λογοτεχνίας ὑπῆρξε ἡ πρώτη µεγάλη κριτικἠ ἔκδοση τοῦ Ἐρωτοκρίτου τὸ 1915 στὸ Ἡράκλειο ἀπὸ τὸν Στέφανο Ξανθουδίδη, τὸν πατριάρχη τῶν κρητολογικῶν σπουδῶν. Ὁ ἐκδότης, κορυφαῖος µελετητὴς τῆς µεσαιωνικῆς καὶ µεταβυζαντινῆς ἑλληνικῆς λογοτεχνίας στὴν ἐποχή του, µᾶς ἔδωσε ἕνα ἐντυπωσιακὸ δεῖγµα τοῦ κριτικοῦ πνεύµατος καὶ τῆς σπάνιας ἱκανότητάς του νὰ ἀντιµετωπίζει µεγάλα καὶ δυσεπίλυτα φιλολογικὰ προβλήµατα, νὰ χαράσσει νέους δρόµους καὶ νὰ δίδει εὔστοχες λύσεις. Ὥς τὴν ἐποχή του, ὁ Ἐρωτόκριτος κυκλοφοροῦσε σὲ λαϊκὲς ἐκδόσεις, ποὺ στηρίζονταν στὴν πρώτη ἔκδοση τοῦ κειµένου στὴ Βενετία τὸ 1713.

Κάθε λαϊκὴ ἔκδοση ἐπαναλάµβανε τὴν προηγού-µενη πολλαπλασιάζοντας τὰ σφάλµατα στὴν ἰδιωµατικὴ κρητικὴ γλώσσα τοῦ κειµένου καὶ στὴ στιχουργία του. Ὁ Ξανθουδίδης µπόρεσε, πρῶτος αὐτός, νὰ δώσει ἕνα ἑνιαῖο κείµενο ἰδιωµατικῆς λογοτεχνίας, ἀποκαθαρµένο καὶ ἀπαλλαγµένο ἀπὸ τὰ σφάλµατα καὶ τὶς ἀδυναµίες τῆς πρώτης ἔκδοσης. Τὸ πιὸ σηµαντικὸ εἶναι ὅτι διέλυσε τὶς πλάνες πολλῶν λογίων τῆς ἐποχῆς του (Κ. Σάθα, Ν. Πολίτη κ. ἄ.), ποὐ πιστευαν ὅτι ὁ µεσαιωνικὸς πυρήνας τοῦ ἔργου ἦταν «ἀθηναἱκός», εἶχε  δηλαδὴ σχέση µὲ τὴν Ἀθήνα, καὶ συνέδεσε ὁριστικὰ καὶ ἀναµφισβήτα τὸ κείµενο µὲ τὴ βενετοκρατούµενη Κρήτη. Στὸν Ξανθουδίδη ὀφείλεται ἐπίσης ἡ σωστὴ γραµµατολογικὴ µελέτη τοῦ ἔργου καὶ ἡ ἐπισήµανση τῶν µεγάλων προβληµάτων του. Γιὰ περισσότερα ἀπὸ 70 χρόνια αὐτὴ ἡ ἔκδοση ἦταν ἡ βάση γιὰ τὴ διδασκαλία τοῦ κειµένου στὰ σχολεῖα καὶ στὰ Πανεπιστήµια, ἀλλὰ  καὶ γιὰ ὅλες τὶς σχετικὲς µὲ τὸν «Ἐρωτόκριτο» µελέτες φιλολόγων καὶ ποιητῶν (Λ. Πολίτη, Ἐµµ. Κριαρᾶ, Μ. Μανούσακα, Στ. Ἀλεξίου, Γ. Σεφέρη κ.ἄ). Ἀπὸ αὐτὴν τροφοδοτήθηκαν ἐπίσης καὶ ὅλα  τὰ ἑλληνικὰ λεξικά, ὅπως καὶ τὸ µνηµειῶδες Λεξικὸ τῆς Μεσαιωνικῆς Ἑλληνικῆς τοῦ Ἐµµανουὴλ Κριαρᾶ Κριαρᾶ.

Ἡ σύγχρονη κριτικὴ ἔκδοση τοῦ Στ. Ἀλεξίου (Ἀθήνα, 1980) εἶναι ἕνα νέο µεγάλο βῆµα στὴν ἀποκατάσταση τοῦ κειµένου καὶ στὴ µελέτη τῶν προβληµάτων του, ἀλλὰ δὲν ἔχει ἀκυρώσει ἐντελῶς τὴν ἔκδοση τοῦ Ξανθουδίδη. Πολλὰ ἀπὸ τὰ προβλήµατα τοῦ Ἐρωτοκρίτου, ποὺ δὲν µπόρεσε νὰ λύσει ὁ Ξανθουδίδης, παραµένουν ἀκόµη καὶ σήµερα ἀνοικτὰ καὶ διχάζουν τοὺς µελετητές, παρὰ τὴν πρόοδο  τῶν βενετοκρητικῶν ἐρευνῶν.

Συµπληρώθηκαν ἤδη ἑκατὸ χρόνια ἀπὸ τὴν πρώτη µεγάλη κριτικὴ ἔκδοση τοῦ «’Ἐρωτοκρίτου» τοῦ Ξανθουδίδη (Ἡράκλειο, 1915). Λίγο πρὶν ἀπὸ τὸν θάνατό του ὁ Ξανθουδίδης ἔκαµε καὶ δεύτερη ἔκδοση, τὴ λεγόµενη «µικρή», ποὺ ὁ ἴδιος τὴ χαρακτήρισε «λαϊκή», γιατὶ ἔγινε «χάριν τῶν πολλῶν τῶν µὴ δυναµένων νὰ ἔχωσιν ἤ µὴ εὐκαιρούντων νὰ κάµωσι χρῆσιν τῆς µεγάλης ἐκδόσεως», ὅπως γράφει στὸ σύντοµο πρόλογό του. Στὴν ἔκδοση αὐτὴ ὁ ἐκδότης ἐπέφερε µερικὲς διορθώσεις στὸ κείµενο τῆς µεγάλης ἐκδόσεως, ὥστε µποροῦµε νὰ θεωροῦµε τὸ νέο κείµενο  τοῦ 1928 ὡς ἐγκυρότερο, ὅπως ὁ ἴδιος δηλώνει: «Ἡ λαϊκὴ αὕτη ἔκδοσις ἔχει καὶ τὸ πλεονέκτηµα  ὅτι γενοµένη µετὰ δεκαπενταετίαν περίπου, ἀφ’ οὗ κατηρτίσθη τὸ κείµενον τῆς µεγάλης ἐκδόσεως περιέχει ὅσα ἐν τῷ µεταξὺ χρόνῳ δεύτεραι φροντίδες τοῦ ἐκδότου ἢ µελέται κατέδειξαν ὡς ὀρθότερα».

 Ἦταν λοιπὸν εὔστοχη ἡ ἰδέα τῆς Ἐκδοτικῆς Ἑταιρείας «Μύστις» νὰ προσφέρει στὸ εὐρὺ ἀναγνωστικὸ κοινὸ αὐτὸ τὸ κείµενο, σὲ µιὰ νέα καλαίσθητη ἔκδοση. Ἠ έκδοτικὴ αὐτὴ πρωτοβουλία πρέπει νὰ θεωρηθεῖ καὶ ὡς ἔκφραση ἰδιαίτερης τιµῆς καἰ µνήµης στὸν πρωτοπόρο µελετητὴ καὶ ἐκδότη τοῦ Ἐρωτοκρίτου, µὲ τὴ συµπλήρωση ἑκατὸ χρόνων ἀπὸ τὴ πρώτη µεγάλη ἔκδοση τοῦ ἔργου.

Ἀνταποκρίθηκα στὴν παράκληση τοῦ ἐκλεκτοῦ φίλου κ. Ἀντωνίου Τσιντάρη, νὰ ἀναλάβω τὴν ἐπιµέλεια τῆς νέας αὐτῆς ἔκδοσης τοῦ «Ἐρωτοκρίτου». Σ’ αὐτὴν ἐπανεκδίδεται µόνο τὸ κείµενο τῆς µικρῆς ἔκδοσης τοῦ Ξανθουδίδη, χωρὶς ἐπεµβάσεις στὴν ὀρθογραφία καὶ τὴ στίξη. Θελήσαµε νὰ προσφέροµε αὐτούσιο τὸ ξανθουδίδειο κείµενο, καὶ γιὰ τὸν πρόσθετο λόγο, ὅτι ἡ ἔκδοση τοῦ 1928 εἶναι πλέον ἀνεύρετη στὸ βιβλιεµπόριο. Διορθώθηκαν µόνο ὁρισµένα προφανὴ τυπογραφικὰ ἀβλεπτήµατα. Προτάσσεται σύντοµη εἰσαγωγή, µὲ στοιχεῖα ἀπὸ τὴ σηµερινὴ κατάσταση τῆς ἔρευνας σχετικὰ µὲ τὰ προβλήµατα τοῦ «Ἐρωτοκρίτου» (τόπου, χρόνου, ποιητῆ, πηγῶν καὶ ἐπιδράσεων) καὶ ἐπιτάσσεται ἐπιλογὴ βιβλιογραφίας. Ἕνα ἀρκετὰ πλούσιο γλωσσάριο, µὲ ἐνδεικτικὲς παραποµπὲς στοὺς στίχους, εὐκολύνει τὸν σηµερινὸ ἀναγνώστη νὰ κατανοήσει πληρέστερα ἕνα κρητικὸ ἰδιωµατικὸ κείµενο, ποὺ ἀπέχει χρονικὰ τέσσερεις αἰῶνες ἀπὸ σήµερα, ἀλλὰ δὲν ἔχει χάσει τὴ γοητεία καὶ τὴ δροσερότητά του καὶ παραµένει πάντοτε ἕνα ἀπὸ τὰ δηµοφιλέστερα λογοτεχνικὰ κείµενα.

ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΔΕΤΟΡΑΚΗΣ